Noodhulp: helpt het of werkt het averechts?

De Diaconie draagt regelmatig bij aan noodhulpprojecten. Recent bijvoorbeeld voor Haïti. Onlangs verscheen het boek ‘De crisiskaravaan’ van Linda Polman, die kritische vragen stelt bij de werking van noodhulp. Belangrijke vragen waarover we in de Diaconie spraken.

De Diaconie heeft dit jaar € 30.000 op haar begroting staan voor noodhulp wereldwijd. In de afgelopen tijd konden we zo bv. bijdragen voor slachtoffers van overstromingen in Haïti, van de cycloon in Birma en de burgeroorlog in Kenia. Het geld komt, via collecten en giften, deels van u, en voor een ander deel uit de opbrengsten van het diaconale vermogen.
Samen met vele andere diaconieën en kerken werken we via Kerk in Actie. Kerk in Actie is de landelijke hulporganisatie van de Protestantse Kerk in Nederland (waar we immers als Lutherse gemeente deel van uitmaken) en negen andere kerken in Nederland, variërend van Oud-Katholiek tot Leger des Heils. Kerk in Actie is, samen met hulporganisatie ICCO, aangesloten bij Action by Churches Together oftewel ACT International. Zie www.act-intl.org.

ACT is de noodhulporganisatie van de Wereldraad van Kerken en van de Lutherse Wereldfederatie. Leden van ACT zijn Protestantse en Orthodoxe kerken, en gelieerde organisaties. ACT is dus een wereldwijd netwerk van lokale kerken. Bij een (dreigende) ramp is er altijd snel contact met de kerken ter plaatse. Zo is er meestal snel en adequaat zicht op de omvang van de nood en de behoeften. De kerken ter plekke staan dichtbij de mensen en hebben vaak ook een infrastructuur om gericht en via korte lijnen te helpen.
In de vergadering van het Dagelijks Bestuur van de Diaconie op 8 oktober jl. besloten we om mede naar aanleiding van een oproep van Kerk in Actie en ICCO de mensen in Ethiopië te helpen, die lijden onder droogte. De door ACT gecoördineerde hulp in de vorm van granen, olie en zaaigoed wordt uitgevoerd via de Ethiopische Orthodoxe Kerk.

Tijdens de bespreking in de Diaconie kwam ook het toen juist uitgebrachte boek ‘De crisiskaravaan’ van Linda Polman aan de orde. De schrijfster, journalist van o.m. de Volkskrant, NRC Handelsblad en The Times, deed onderzoek naar de wereld achter de schermen van de noodhulpindustrie.
Polman beschrijft hoe noodhulp soms niet alleen ineffectief kan zijn, maar zelfs averechts kan werken, afhankelijkheid in de hand kan werken en zelfs vanwege politiek misbruik door strijdende partijen onrecht in stand kan houden. Ze beschrijft onder andere de werking van noodhulp in 1995, in Goma in het toenmalige Zaïre net over de grens bij Rwanda, in een opvangkamp van Hutu’s die gevlucht waren voor de Tutsi strijders na de genocide van de Hutu’s onder de Tutsi’s in Rwanda. In het vluchtelingenkamp zaten ook de Hutu-daders, die met noodhulp opgelapt werden om vervolgens de grens weer over te steken en door te gaan met plunderen en moorden.
Linda Polman zwengelt hier een belangrijke discussie aan. Zowel door de internationale hulporganisaties als door de media en politiek moet hier (zelf)kritisch naar gekeken worden. En ook als donateurs kunnen we ons hierin rustig mengen.

Toen we in de Diaconie hierover discussieerden realiseerden we ons wel opnieuw hoe waardevol ons internationaal netwerk van kerken via ACT is. Juist via deze infrastructuur is adequaat helpen mogelijk en is het risico dat veel geld aan strijkstokken van overheden en tussenlagen blijft hangen kleiner. Lokale kerken staan dichtbij de mensen en hebben zicht op de behoeften. Hierdoor kan ook voorkomen worden dat er hulpgoederen verscheept worden, waar in het rampgebied niemand op zit te wachten. Polman geeft in haar boek schrijnende voorbeelden, zoals de zending van pumps met stilettohakken en dozen winterjacks voor de Tsunamislachtoffers en partijen Prozac (over de houdbaarheidsdatum) voor de Bosniërs.
Via het internationale kerkelijk netwerk wordt in conflictsituaties ook regelmatig achter de schermen gelobbyd vanuit het inzicht dat er aan structurele oorzaken gewerkt moet worden.

Verder is het zo dat deels door de media bepaald wordt of er sprake is van nood. Een ramp wordt vaak pas een ramp als er camera’s op staan. Het eigene van de noodhulp van de kerken is dat ze blijven ook als de camera’s weg zijn en ook helpen op plekken waar nooit camera’s komen, de verborgen rampen.
Hiermee is het kerkelijk noodhulpwerk niet heilig verklaard, ook daar gaan dingen fout en ook zij weten hoe moeilijk het is om ‘neutraal’ te werken. Maar we willen via dit artikel wel graag de waarde van kerken-helpen-kerken wereldwijd onder uw aandacht brengen en uitleggen waarom we als Diaconie graag via deze eigen kanalen werken.

We zijn ook benieuwd naar uw mening. Discussieert u mee?

Het boek van Linda Polman (De Crisiskaravaan) is uitgegeven door uitgeverij Balans.  

Voor een reactie van Kerk in Actie op het boek zie www.kerkinactie.nl

Hanne Wilzing, algemeen secretaris Diaconie.